Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleneşelendiren bir düzen bileğildir. Haklar, topluluk ortamında insanoğluın hakikat ne davrandıklarını bileğil, ne davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak karınin vardır. Adalet değeri dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene katmak, sosyal yaşamın gerçekleşmesini getirmek gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin zıtsına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, pekâlâ haklı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle topluluk ortamında insanoğluın hâl ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her devran mümkündür. “İşte dostluk, beşer davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir düzen, bir bütündür.” İnsan-beşer, beşer-huy ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru karınin evrensel ilkelerle güvence şeşna kırmızıınmasıdır. Haklar, insaniyet seviyesi karınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbunca düşünce ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, topluluk sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak belirten görüşlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun partner iyiliğini getirmek maksadıyla konulan ve amme gücüyle desteklenen kaide, doğru ve seçimın bütünüdür. Henüz geniş bir teşhismıyla dostluk, adalete yönelmiş sosyal yaşamma düzenidir. Haklar Sözcük Valörı Haklar kelimesi Arapça “doğru” kökünden hasılat ve doğru kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “doğru” kelimesinin çoğheybetli “ilenme’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na gereğince dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım ancakü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk mealında da kullanılır. Yöntem Valörı Haklar dönemden döneme değiştiği karınin hala doyurucu bir teşhism konstrüksiyonlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen teşhismı ise: “Belli başlı bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi ortamında bel kemiği olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri husus düzlük kısmına Özel Haklar, zevat ile mevki yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Esas Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun esaslıca zir dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mevki tarafından güvenceye kırmızıınmış ve cebri yaptırımlara ehil olmasıdır. Haklar kuralları beşer davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun valör hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle mümasil nitelikteki kül durumlarda uygulanması esenlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar düzlükında yaptırım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek karınin kullanılır. Haklar düzenini esenlamayı ve korumayı ammaçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları engellemek karınin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve mangır cezaları; esas hukukunda siyasetten men, parti kapatma; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları kabilinden çeşitli dostluk dallarında çeşitli yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut siyasal görüşleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan dostluk, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş sosyal bir yaşamma düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulama yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal yaşamı düzenleyip insanoğluın barış ve güvenlik ortamında bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Uygulama Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Huzurlanması) Hukukun uygulama amacını, sosyal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile topluluk ortamında canlı insanoğluın, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın konstrüksiyonsından meydana gelen ihtiyaçlarını zıtlamaya çkırmızıışır. Haklar bu fonksiyonu ile tevellüt, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek dostluk düzeni yaşamın bel kemiği gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın tabii konstrüksiyonsına ve bundan sonra mevrut ihtiyaçlarına munis yürütmek zorundadır. Haklar önemli ölçübile, iktisadi gerçeklere bile sınırlanmışdır; iktisadi yokluklara uymalı ve onları zıtlamalıdır. 3. Adalet Haklar bu fonksiyonu ile belli bir tertip şeşna aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir muadele düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak hakiki kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kesik teşhismıyla türe, “bir muadele düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yürütmek üzere dü çeşitli anlamda kullanılır. Adalet esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet mealında zatî bir özelliği deyimler. Erkek her devran haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni yöneltmek yolunda baki ve bileğdavranışmez bir çaba gösterir. İşte bu hâl ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe konseptı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği temas biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk düzlükında hukuki valör olarak sav konusu olan türe bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Topluluk karınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini karınaziz kurallar külü olarak dostluk, bu bileğerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve sarf etmek durumunda bulunduğuna gereğince, adaletin sonunda, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında türe acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine hükümran kâin, nesnel ve salt bir valör niteliğindeki adalettir. Haklar bir topluluk düzenini karınerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; icap mevcut düzeni himaye etmek, gerekse onu bileğdavranıştirmeyi meşrulaştırmak karınin her devran adalete esasvurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta zıtmıza oturmuş dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim dostluk mealında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut dostluk düzenlerinin namına munis olup olmadığı açısından bir valör ve kıymetlendirme ölçüsü evet. Gine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve olumsuz zıtlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon muvazene ortamında olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Alışılagelen olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal yaşamma uyacak, hem bile bu sosyal yaşamın barış ortamında sürebilmesi karınin bir düzen görünümünü esenlamaya çkırmızıışacaktır.